Konferencja „Urszula Broll. Pejzaże jeszcze dalekiego świtu”

‍

‍
dr Justyna Balisz-Schmelz
Zachwyt jako metoda – wokół twórczości Urszuli Broll‍

Paradygmat (post)awangardowy zdawał się dominować w wizualnej wyobraźni odbiorców sztuki ostatnich dziesięcioleci. Pojęcia takie jak zachwyt czy piękno – zważywszy na ich rozmaite ideologiczne uwikłania – stały się podejrzanymi kategoriami opisu współczesnych dzieł. Jednak polskie słowo „zachwyt” nie zawiera w sobie semantycznego bogactwa, które odnajdziemy w angielskim wonder czy niemieckim wunder(n). W obu tych przypadkach zachwyt wskazuje na epistemiczne otwarcie: warunek sine qua non wszelkiego poznania. W moim wystąpieniu opowiem o tym, jak zachwyt, przejawiający się początkowo w pozakognitywnym wymiarze – jako afekt i intuicja, stał się dla mnie inspiracją [łac. inspirare=„tchnąć ducha”] do pracy nad biografią artystyczną Broll, która okazała się jednocześnie wieloletnim procesem oduczania: zrywania z nawykowymi kategoriami analitycznymi, nowym spojrzeniem na stare, a wreszcie impulsem do tworzenia duchowo-artystycznej geografii wyobrażonej Polski i Europy Środkowo-Wschodniej.

‍

dr Marta Kudelska
Pod osłoną czarnego welonu – sztuka współczesna a wiedza tajemna

Obecny w tytule referatu czarny welon nawiązuje do motywu z opowiadania romantycznego pisarza Nathaniela Hawthorne’a. Welon – symbol ukrycia, granicy i pragnienia poznania – staje się tu metaforą współczesnych praktyk artystycznych, w których ezoteryczne poszukiwania oraz duchowanie przejrzystość tworzą przestrzeń fascynacji i niepokoju. Tak jak u Hawthorne’a, zasłonięte obliczenie tylko przeraża, lecz także kusi, wprowadzając widza w stan napięcia między prawdą a iluzją, obecnością a nieobecnością.W moim wystąpieniu podejmę analizę wybranych praktyk artystycznych (m.in. Mileny Soporowskiej, Leny Achtelik, Agaty Słowak, Jakuba Woynarowskiego, Mikołaja Sobczaka), w których powracają motywy wiedzy tajemnej – spirytyzmu, alchemii, magii czy mediumiczności – rozumiane zarówno jako wizualne fascynacje, jak i jako teoretyczne modele myślenia o sztuce.Zaproponuję odczytanie tych praktyk jako form współczesnej ezoteryki artystycznej, w których twórca staje się pośrednikiem między światem widzialnym a ukrytym. Czarny welon stanowi tu figurę tajemnicy sztuki – tej, która nie dąży do całkowitego odsłonięcia, lecz utrzymuje napięcie między poznaniem a niewiedzą, rytuałem a formą, magią a materią.

‍

Henryk Waniek
Ślady ezoteryczne w twórczości Urszuli Broll

Ani w obrazach z późnego okresu studiów, ani podczas uczestnictwa w grupie St-53, a nawet w abstrakcyjnych próbach z początku lat 60. nie widać jeszcze oznak fascynacji spirytualnych, tak charakterystycznych dla jej dojrzałej twórczości. Choć pewne znamiona mogły już na to wskazywać, przełom miał miejsce w połowie lat sześćdziesiątej, krótko przed zawiązaniem się moich bliskich relacji z Urszulą Broll i jej mężem Andrzejem Urbanowiczem. Z tym przełomem pośrednio wiązał się fakt, że był to czas wzmożonych lektur autorów zaliczanych do szeroko rozumianej duchowości alternatywnej: Krishnamurti, Rudolf Steiner a wreszcie Carl Gustav Jung, chyba najważniejszy.Możliwe, że horyzonty jakie odsłaniała ta literatura wpłynęły na krystalizowanie się w twórczości Urszuli Broll osobistego, oryginalnego i atrakcyjnego języka obrazowego z pogranicza abstrakcji i figuratywności. Ale język ten oczywiście rodził się także z sytuacji osobistej, środowiskowej i społecznej. Jest to język emblematów nieokreślonego, uniwersalnego i eklektycznego sacrum. W pewnym momencie pojawiły się w nim także odniesienia do buddyzmu, który artystka przyjęła za swoją drogę duchową. Na przestrzeni lat i zmieniających się okoliczności dokonywała się estetyczna transmutacja jej sztuki, która do końca pozostała żywym i twórczym procesem nie tylko stricte artystycznym.

‍

dr Roman Lewandowski
„Prowadź mnie z ciemności do światła”. Motywy buddyjskie w twórczości Urszuli Broll

Referat analizuje duchowe i filozoficzne wątki w twórczości Urszuli Broll, ukazując jej dorobek jakoczęść transkulturowego dialogu między sztuką współczesną a duchowością Dalekiego Wschodu.Malarstwo Broll, od eksperymentów z teorią widzenia po dojrzałą praktykę kontemplacyjną inspirowaną buddyzmem, stanowi proces duchowej transformacji – przechodzenia „z ciemności do światła”. Analizie poddano cykle Powidoki, Przekształcenia i Alikwoty, odzwierciedlające pojęcia śunjatā (pustki), anicca (nietrwałości) i pratītyasamutpāda (współzależnego powstawania). Szczególną rolę odgrywa mandala jako symbol psychicznej całości i narzędzie medytacji. Omawianesą także wpływy grupy Oneiron i recepcja filozofii Wschodu w „Pracowni na Piastowskiej”. Twórczość Broll ukazana zostaje jako jedność malarstwa i medytacji – praktyka estetyczna, duchowa i egzystencjalna. Analiza opiera się na podejściu ikonologicznym i fenomenologicznym, łącząc interpretację formalno-treściową z refleksją nad doświadczeniem kontemplacji i uważności w sztuce.

‍

prof. Izabela Trzcińska
Światło w ogrodzie. Natura w malarstwie Urszuli Broll i Janiny Kraupe

Urszulę Broll i Janinę Kraupe łączyła wieloletnia przyjaźń, którą ukształtowały m.in. ich wspólne zainteresowania ezoteryką. Trzeba jednak zaznaczyć, że malarki wybrały odmienne drogi duchowości alternatywnej. Urszula Broll odnalazła swoją ścieżkę przede wszystkim w odczytaniu myśli Wschodu, podczas gdy Janina Kraupe i tę schedę interpretowała w odniesieniu do zachodnich tradycji ezoterycznych, które pozostały dla niej najważniejsze. W dorobku artystycznym malarek specjalne miejsce zajmują przedstawienia natury, w których owe ezoteryczne konteksty ujawniły się ze szczególną wyrazistością. W obydwu przypadkach przedstawienia natury stały się bowiem pretekstem do opowieści o istocie świata, postrzeganej przez pryzmat bardzo osobistego doświadczenia. Zarówno Urszula Broll, jak i Janina Kraupe traktowały naturę jak ogród – pierwotny i dziki, a zarazem pełen harmonii, w której kryje się przynosząca ocalenie wiedza. Jej przebłyski znalazły jednak w dziełach malarek odmienne reprezentacje, odzwierciedlające odrębności ich duchowych wyborów. Itak: Urszula Broll malując naturę szukała ukrytego w niej przesłania Pustki, natomiast Janina Kraupe – zapisu Księgi stworzenia.

‍

Roger Urbanowicz
Duchowość w sztuce Urszuli Broll

Jeśli zdefiniować duchowość jako wewnętrzną potrzebę zrozumienia sensu życia, natury świata i świadomości, wykraczającą poza intelektualne dociekania, to można postawić tezę, że niemalże cała twórczość Urszuli Broll wypływa z duchowego poszukiwania i pragnienia poznania samej siebie. Jej sztuka, choć ogromnie różnorodna, nie wydaje się przekazywać konkretnych idei ani świadomej narracji, a stanowi raczej zapis wewnętrznych przeżyć i emocji w języku obrazu, koloru i kształtu.Wczesne doświadczenia wojenne, rozdzielenie rodziny i cierpienie dały impuls do pytań o naturę złai istnienia. Odrzucając religię katolicką, artystka zwróciła się ku mistyce, pismom Junga i naukom Wschodu, odkrywając karmę, prawo przyczyny i skutku oraz buddyzm, który stał się jej życiową ścieżką. Równolegle rozwijała się jej twórczość, która nigdy nie była jednorodna. Tutaj prześledzimy pewien jej wątek: organiczne formy, z których stopniowo zaczęły wyłaniać się bardziej geometryczne kształty, często o semi-symetrycznych, wertykalnych strukturach, w których można dostrzec opozycję góra-dół. Prace te, wolne od zamysłu czy planu, wydają się ukazywać wewnętrzny proces oglądania siebie.Rafał Księżyk Urszula Broll. Dlaczego jest jej zbyt mało?Kiedy otrzymałem zaproszenie na niniejszą konferencję, w pierwszej chwili zanotowałem sobie taki pomysł: „przygotować wystąpienie ze strony praktyka, który podjął się pierwszej próby biograficznej z ambicją popularyzatorską, nie do końca spełnioną”. I, jak widać, tego pierwszego pomysłu się trzymam. Bo cóż mógłbym tutaj powiedzieć nowego o sztuce Urszuli Broll, skoro pochyla się nad nią sztab specjalistów.Chciałbym postawić pytanie: dlaczego artystka tak wybitna, jak Urszula Broll nie istnieje w zbiorowej świadomości i jak można to zmienić? A wcześniej jeszcze, przypomnieć, jak wstrząsająca i dobitna jest herstoria Broll. Dodać też trzeba, że koniec końców to historia zwycięska, krzepiąca.Urszula Broll jest jedną z najpiękniejszych bohaterek powojennej polskiej nowoczesności, również dlatego, że tak niepostrzeżenie z niej zbiegła.

‍

Joanna Szweda
Słowem, obraz. O relacjach wizualno-werbalnych w twórczości Urszuli Broll

Głównym celem wystąpienia będzie przedstawienie sylwetki Urszuli Broll – nietuzinkowej malarki pochodzącej z Katowic, współzałożycielki dwóch ważnych grup artystycznych powojennej Polski: ST-53 i Oneironu, buddystki – w świetle jej fascynacji około literackich. Analizie poddane zostaną między innymi mandale Broll opatrzone tekstami czy wiersze haiku wkomponowane przez autorkę do katalogu jeleniogórskiej wystawy. Stosowne miejsce referatu zajmie interpretacja obrazowych struktur geometrycznych i wierszowych oraz rozszyfrowywanie symboliki dzieł artystki w kontekście dorobku Carla Gustawa Junga:interpretacji marzeń sennych i emanacji nieświadomości zbiorowej. Zaprezentowany zostanie także efekt współpracy malarki z poetką – tomik wierszy Krystyny Broll-Jareckiej z ilustracjami autorki Starej Ślązaczki. Rozważania podjęte w referacie pozwolą dopełnić wizerunek Urszuli Broll – artystki wizualnej – o istotne fakty dotyczące jej działalności jako pisarki, tłumaczki, redaktorki i wnikliwej czytelniczki.

‍

prof. Jolanta Jastrząb
Arterapeutyczne działania z metodą bioluminescencji w szpitalach

Podczas konferencji „Pejzaże jeszcze dalekiego świtu”, poświęconej twórczości Urszuli Broll, zaprezentowany zostanie projekt pt. „Praca arteterapeutyczna inspirowana zjawiskiem bioluminescencji jako sposób wsparcia pacjenta onkologicznego”. W projekcie tym zaproponowaliśmy formę terapii, w której sztuka staje się narzędziem odbudowy dobrostanu i daje możliwość odzyskania sprawczości – zarówno po przebytej chorobie, jak i w jej trakcie.Projekt podkreśla znaczenie ekspresji artystycznej jako formy komunikacji i sposobu na odzyskanie własnego głosu w doświadczeniu choroby nowotworowej – doświadczeniu, które często prowadzi do wyobcowania. W realizacji projektu inspirowaliśmy się twórczością Urszuli Broll, szczególnie jej duchowym i introspektywnym podejściem do procesu tworzenia.